Medimagazin Ekim 2009
Kız mı Oğlan mı? Prof.Dr.C.Ünlü
Radyolojide kullanılan görüntüleme yöntemleri, teknoloji ilerledikçe önceki yıllarda hayal dahi edemeyeceğimiz netlikte detaylı görüntüleri tıp biliminin ve hastalarımızın hizmetine sunmaktadır. Bu yöntemlerden biri de, gebelerin takibinde sıklıkla kullandığımız 4 boyutlu ultrasonografidir. Önceki yazılarımdan birinde bu konuya değinmiş ve “adeta anne karnındaki bebeğin vesikalık fotoğrafını bize sunan bu yöntemin, günümüzde ailelerin hemen her gebelik muayenesinde uygulanmasını istediklerini” belirtmiştim. Pek çok çift için gebe kontrol muayenesinin hiçbir değeri yoktur. Onlar sadece bebeklerini adeta “bir canlı yayında” izlemeye gelmişlerdir
Bu durum doğru mudur? Aile fertlerinin ki, bunlara çoğu kez eşin yanı sıra anne, baba, kardeşler de dahildir, muayene odasına dolarak, doktor daha ultrason probunu eline alır almaz “Doktor, kız mı, oğlan mı çabuk söyle. Bütün aile iddiaya girdik. Dışarıda tüm akrabalar bizden haber bekliyor.” şeklinde doktoru bunaltan sorular sormaktadır. Fetal ultrasonografi son derece ciddi bir iştir. Doktorun işine konsantre olması, anne ve bebeğin detaylı incelemesini yapması gerekir. Bugün hekimler aleyhine açılan malpraktis davalarının önemli bir kısmı, antenatal dönemde tanı konamayan fetal anomalilerdir. Adeta bir şov haline gelen fetal ultrason incelemesi esnasında doktor nasıl işine konsantre olabilecektir. Denebilir ki “Kolayı var, gelen kişileri konuşturmayın.” Bu da pratikte pek kolay olmamaktadır. Çünkü yukarıda da ifade ettiğim gibi ülkemizde aileler ve hatta yakın akrabalar fetal ultrason incelemesini bir şov olarak görmekte ve sizi bu inceleme esnasında gerekli, gereksiz sorularıyla bunaltmaktadır. Eğer 1-2 dakika konuşmayıp işinize konsantre olursanız “Doktor, bebekte bir sorun mu var?” diye endişelerini dile getirmektedirler. Gebenin tansiyonu, kilo artışı, kan sayımları ve diğer pek çok önemli muayenesi kimsenin umrunda değildir.
Neden bu noktaya geldik? Önceki jenerasyonlarda gördüğümüz doktor-hasta ilişkilerindeki mesafe giderek yok mu oluyor? Kanaatimce bunun en belirgin sebebi, sağlık hizmetlerinin giderek tüm dünyada devlet tekelinden çıkıp özelleşmesiyle ilgilidir. Belki de hastalar “parasını ödedikleri” bu muayenenin tıbbi yönü hakkında yeterli bilgiye sahip değiller. Burada yine en önemli görev bizlere düşmektedir. Toplumun eğitimi ve bilinçlenmesi hasta-hekim ilişkilerindeki bu tür alışkanlıkları ortadan kaldıracaktır.
——————————————————————————————–
Sayın Ünlü’nün bu tespitine katılmamak mümkün değil. Ancak günümüzde ailelerin çok doğal olan bu isteğini geri çevirmek de pek mümkün değil. O zaman akılcı bir yol nasıl bulunabilir? Aşağıda bu yönde atılabilecek adımlar sıralanmış ve bazı öneriler sunulmuştur:
1-Her aileye gebeliklerinin henüz başlarında ultrasonografinin yararları, sınırları, hata payı ve olası yan etkileri hakkında temel bilgiler -yazılı olarak- verilmelidir.
2-Gebelik ultrasonografisinde esas olanın fetus ve anne sağlığı ile ilgili durumları ortaya çıkartmak olduğu, cinsiyet tayini ve fotoğraf çekiminin ikincilden de öte, üçüncül amaçlar olduğu açıklanmalıdır.
3-Her gebelikte özellikle 12 ve 22 hafta ultrasonografi tetkiklerinin önemli olduğu, bu inceleme haftalarında sadece eşin refakat etmesi gerektiği hatırlatılmalıdır. 12 ve 22 hafta incelemeleri şüpheli bulguların ortaya çıkmasına, ek tetkiklerin istenmesine, ek bilgiler verilmesine neden olabilir. Ortamda bulunacak 3. şahıslar gereksiz heyecan ve sorulara yol açabilir, incelemenin verimini ve mahremiyetini azaltabilirler.
4-Gebeliğin ilk 7 ayındaki temel ve ayrıntılı ultrasonografi tetkikleri sona erdikten sonra, gebelik sorunsuz olarak seyrediyorsa, ilgili hekimin de izin vermesi şartıyla, sonraki bir seansta arzu eden aile fertleri aileye yeni katılacak olan bireyi gözlemleyip, resimleyebilir ve böylece ilk duygusal bağı kurabilirler.
5-Salt görüntü amaçlı gösteriler ultrasonografi etiğinde olumsuz karşılanmaktadır. Ancak bireysel olarak baktığınızda bu etik mantığı tartışma yaratmaktadır. Her ailenin bu görüntüleri alma ve saklama hakkı vardır. Önemli olan fetusa zarar vermeden, ek yük getirmeden görüntülerin elde edilmesidir. Bunun çözümü de güncel kayıt örnekleri kullanılarak depolanmış görüntülerin CD/DVD/video kaydı şeklinde aileye verilmesidir. Bu son yöntem, ultrasonografi muayenelerindeki yoğun aile trafiğini ve tartışmaları en aza indirgeyebilir.
Sonuç olarak teknolojideki gelişmeler bilimin olduğu kadar sosyal ilişkilerin de sınırlarını zorlamaktadır. Bilinmeyenin gizemini paylaşmak biz hekimlere bazı yeni sorumluluklar getirmektedir.
Murat Yayla
